بی اختیاری ادرار جزء مشکلاتی است که آسایش را از زنان می‌گیرد و در زندگی روزمره اختلال ایجاد می‌کند. به همین دلیل است که درمان بی اختیاری ادرار نه تنها باعث تسلط فرد بر جسمش می‌شود، بلکه آرامش روانی را هم به همراه دارد. در اینجا انواع بی اختیاری ادرار و علائم آن را توضیح می‌دهیم و روش‌های درمان بی اختیاری ادرار را مرور می‌کنیم.
بی اختیاری ادرار چیست؟
به از دست دادن قدرت کنترل مثانه، بی اختیاری ادرار (urinary incontinence) گفته می‌شود. میزان ادرار خارج شده مهم نیست و حتی چند قطره هم جزء بی اختیاری ادرار محسوب می‌شود.
ادرار توسط کلیه‌ها ساخته می‌شود و در مثانه ذخیره می‌شود. مثانه ماهیچه‌هایی دارد که در صورت نیاز به دفع ادرار سفت می‌شوند. وقتی عضلات مثانه سفت می‌شوند، ادرار از طریق لوله‌ای به نام مجرای ادرار از مثانه خارج می‌شود. همزمان عضلات اطراف مجاری ادرار شل می‌شوند تا ادرار از بدن خارج شود. بی اختیاری ادرار زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات مثانه به طور ناگهانی سفت شده و عضلات اطراف مجرای ادرار قدرت کافی برای بستن مجاری را نداشته باشند. همچنین اگر در عصب‌های کنترل‌کننده‌ی عضلات مثانه و مجاری ادرار مشکلی وجود داشته باشد، ممکن است باعث دفع غیرارادی ادرار شود.
بی اختیاری ادرار در زنان دو برابر مردان است. دلیل شیوع بیشتر در زنان می‌تواند به بارداری، زایمان و یائسگی مربوط باشد. عوامل دیگری مثل اضافه وزن، یبوست، آسیب عصبی، جراحی‌های مرتبط به اندام تناسلی و تولید مثل هم می‌تواند منجر به ناتوانی در کنترل ادرار شود. گاهی اوقات بی اختیاری ادرار، عوارضی مقطعی از داروها و عفونت دستگاه ادراری است.
انواع بی اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار انواع مختلفی دارد که دو مورد از آن‌ها در زنان بیشتر شایع است. در ادامه این دو نوع را بررسی می‌کنیم.
بی اختیاری ادرار فشاری
بی اختیاری ادراری فشاری (SUI)، متداول‌ترین نوع بی اختیاری ادرار در زنان است که در جوان‌ترها هم دیده می‌شود. زمانی که فشاری بر روی مثانه وجود داشته باشد، این نوع بی‌اختیاری بروز می‌کند. واکنش‌های روزمره‌ی بدن مثل سرفه و عطسه یا خندیدن که عضلات کف لگن را به کار می‌گیرند، می‌تواند باعث خارج شدن چند قطره ادرار شود. فعالیت‌های بدنی و ورزشی و حرکت‌های ناگهانی نیز بر خارج شدن ادرار بدون اراده تأثیر دارند.
از هر سه زنِ بالای 45 سال، یکی با بی اختیاری ادراری فشاری دست‌وپنجه نرم می‌کند. در واقع، زنان مسن‌تر بیشتر با بی اختیاری ادرار درگیر هستند که می‌تواند به دلیل تغییرات هورمونیِ ناشی از یائسگی باشد؛ اما باید توجه داشته باشید که از دست دادن اختیار در دفع ادرار از عوارض بالا رفتن سن نیست و قابل درمان است.
بی اختیاری اضطراری (مثانه بیش‌فعال)
این نوع بی اختیاری ادرار که با نام «مثانه بیش‌فعال» هم شناخته می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که فرد ناگهان به رفتن به دستشویی نیاز پیدا می‌کند و نمی‌تواند تا زمان رسیدن به سرویس بهداشتی، ادرارش را نگه دارد. گاهی فرد می‌تواند خودش را به دستشویی برساند ولی تعداد دفعاتی که در روز به دفع ادرار نیاز پیدا می‌کند، زیاد است و به بیش از 8 بار در روز هم می‌رسد. همچنین موقع رسیدن به سرویس بهداشتی، ادرار زیادی از بدن او خارج نمی‌شود. بی اختیاری ادرار اضطراری در زنان مسن بیشتر رواج دارد.
توجه: برخی از زنان ترکیبی از هر دوی این بی‌اختیاری‌ها را دارند و به همین دلیل به آن، بی اختیاری ادرار ترکیبی گفته می‌شود.
علائم بی اختیاری ادرار
بی اختیاری ادرار به تنهایی یک بیماری نیست، بلکه نشانه‌ای برای مشکلات دیگر بدن است و معمولا به ضعیف بودن عضلات کف لگن مربوط می‌شود. در کنار اختیار نداشتن برای دفع ادرار، باید به علائم زیر هم توجه داشته باشید:
- فشار یا گرفتگی در ناحیه لگن که باعث نیاز اضطراری به دفع ادرار می‌شود
- دستشویی رفتن بیش از حد معمول (بیش از 8 بار در روز یا بیش از 2 بار در شب)
- خارج شدن ادرار در هنگام خواب (خیس کردن رختخواب)
درمان بی اختیاری ادرار
پس از اینکه متخصص زنان و زایمان از وضعیت دفع ادرار شما و تعداد دفعات آن پرسید و سابقه‌ی شغلی، زایمان و بیماری‌های شما را بررسی کرد، وارد مرحله معاینه می‌شود. شاید لازم باشد آزمایش‌هایی مثل آزمایش ادرار، سونوگرافی، آزمایش فشار مثانه و سیستوسکوپی انجام شود و از شما خواسته شود که دفعات دفع ادرار در طول روز را یادداشت کنید.
پس از اینکه پزشک متخصص، مشکل شما را تشخیص داد، شاید درمان‌های خانگی را به شما پیشنهاد دهد و اگر این روش‌ها جواب نداد، به سراغ راه‌حل‌های بعدی مثل دارو و جراحی برود. اگر لازم شد که چندین روش را امتحان کنید، برای اینکه درمان شما روند طبیعی خود را طی کند، باید صبور باشید.
درمان خانگی بی اختیاری ادرار
برای درمان بی اختیاری ادرار تمرینات کگل می‌تواند کمک‌کننده باشد. کم کردن وزن، تغییر عادت‌های غذایی و ترک سیگار هم در پروسه‌ی درمان موثر است. انجام این کارها در شرایط عادی، تاثیری پیشگیرانه دارد و احتمال درگیر شدن با بی اختیاری ادرار را کاهش می‌دهد.
یک روش اختصاصی برای درمان بی اختیاری ادرار، تمرین دادن مثانه است که باید طبق یک جدول زمانی، به دستشویی بروید و هربار این کار را مثلا 15 دقیقه به تأخیر بیندازید تا مثانه‌ی شما یاد بگیرد که ادرار بیشتری را نگه دارد.
توجه کنید که برای درمان بی اختیاری ادرار نیازی نیست که آب کمتری بنوشید. بدن شما به مایعات نیاز دارد و نباید از مقدار نیاز روزانه‌ی بدن به آب کم کنید.
اگر درمان‌های خانگی جواب نداد، متخصص زنان و زایمان روش‌های دیگر را برای شما تجویز می‌کند.
درمان دارویی بی اختیاری ادرار
پس از دوران یائسگی، از کرم واژینال، حلقه و استروژن موضعی استفاده می‌شود که به تقویت عضلات و بافت مجرای ادرار و واژن کمک می‌کنند. هرچه عضلات مجاری ادرار قوی‌تر باشد، کنترل مثانه راحت‌تر خواهد بود.
- استفاده از پساری واژن: پِساری، قطعه‌ای کوچک شبیه یک حلقه یا دونات است که در داخل واژن قرار می‌گیرد. پساری به طرف دیواره‌ی واژن و مجاری ادرار فشار می‌آورد تا از عضلات کف لگن پشتیبانی کند و به این طریق، به کاهش بی اختیاری ادراری فشاری کمک می‌کند.
- تزریق ژل: جراح زنان و زایمان ممکن است به بافت‌های اطراف مثانه و مجرای ادرار ژل تزریق کند تا باعث ضخیم شدن آن‌ها شود. این روش کمک می‌کند که دهانه‌ی مثانه، بسته بماند و مقدار ترشح ادرار کاهش یابد.
روش های جراحی برای درمان بی اختیاری ادرار
برای درمان بی اختیاری ادرار در مواردی به جراحی نیاز است ولی معمولا به کسی که قصد بارداری دارد، توصیه نمی‌شود. دو روش جراحی متداول برای درمان بی اختیاری ادرار در زنان وجود دارد:
- روش‌های اسلینگ (Sling): اسلینگ، متداول‌ترین روش درمان بی اختیاری ادرار فشاری است. اسلینگ یک قطعه‌ی باریک است که به صورت مصنوعی یا از بافت بدن خودتان ساخته می‌شود و توسط دکتر متخصص به زیر مجرای ادرار وصل می‌شود. اسلینگ شبیه یک نگه‌دارنده عمل می‌کند و مجاری ادرار را تقویت می‌کند.
- کولپوساسپنشن (Colposuspension): در این نوع جراحی، با بخیه زدن در دو طرف مجاری ادرار، به کارکرد درست مثانه کمک می‌شود.
پیش از اقدام برای جراحی می‌توانید درباره‌ی عوارض آن با پزشک خود مشورت کنید.
بهترین دکتر برای درمان بی اختیاری ادرار
متخصص زنان و زایمان باید دوره‌های مخصوص دستگاه ادراری را گذرانده باشد و با بیماری‌های دستگاه دفع ادرار کاملا آشنا باشد تا بتواند به خوبی درمان مناسب را انتخاب کند.
اگر به دنبال دکتر خوب برای درمان بی اختیاری ادرار در رشت می‌گردید، می‌توانید با دکتر نفیسه مویدنیا، متخصص زنان و زایمان رشت که به عنوان بهترین دکتر زنان رشت شناخته می‌شوند، مشورت کنید.
