رحم عضوی عضلانی است که در لگن حقیقی بین مثانه در قدام و رکتوم در خلف قرار دارد. رحم گلابی شکل مسطح شده است و در دو قسمت اصلی نامساوی شامل یک قسمت فوقانی مثلثی شکل که بدنه یا تنه نام دارد. و قسمت دوم، قسمت تحتانی استوانه ای شکل که سرویکس نام دارد که به داخل واژن برآمده می شود.
به قسمتی از رحم که بین حفره آندومتر و سوراخ داخلی سرویکس قرار دارد، ایسم یا تنگه گفته می شود. بخشی از تنه رحم که بالاتر از محل وردل های رحمی است فوندوس نامیده می شود. فوندوس مرتفع ترین بخش رحم است و هنگامی که از طریق گردن رحم بررسی شود، عمیق ترین بخش رحم نیز می باشد.
لایه های رحم
رحم متشکل از سه لایه مشخص و مجزا به شرح ذیل می باشد:
- سروس : پوشش سه فاقی خارجی رحم
- میومتر : لایه میانی از عضلات صاف
- آندومتر: لایه مخاطی داخلی پوشاننده حفره رحم است.
سرویکس یا گردن رحم، قوامی سفت دارد و در حالت طبیعی گرد بود و حدود 3-4 سانتیمتر قطر دارد. حفره گردن رحم را کانال سرویکس مس نامند. این کانال از طریق سوراخ داخلی با حفره رحم و از طریق خارجی با حفره واژن ارتباط دارد. به طور طبیعی در اکثر زنان محور طولی رحم بر محور طولی واژن خم شده و با آن زاویه 90 درجه تشکیل می دهدکه به این حالت چرخش به جلوی آنتی ورژن می نامند. در برخی از زنان این حالت برعکس بوده و خم شدگی رحم به سمت عقب می باشد که به آن چرخش به عقب یا رسوورژن می گویند. در اکثر زنان رحم، آنتی ورژن و در یک سوم زنان رتوورژن می باشد.
مجاورت رحم
رحم در قدام در مقابل مثانه قرار گرفته و توسط سفاق پوشیده می شود. سفاق در مقابل سوراخ داخلی رحم به سمت مثانه انعطاف یافته و بن بست مثانه رحمی را می سازد. در سطح خلفی رحم کاملا توسط سه فاق پوشیده می شود. ادامه این سفاق سطح خلفی سرویکس و بخش فوقانی سطح خلفی واژن را مفروش می نماید و سپس بر روی رکتوم معطوف می شود. در نتیجه بین رکتوم و رحم بن بستی ایجاد می شود که به آن بن بست راست روده ای رحمی یا دوگلاس می گویند. کنار خارجی یا طرفی رحم کمی محدب است و در قسمت فوقانی آن لوله های رحمی وارد رحم می شود. رباط گرد رحمی در قسمت جلو و پایین محل ورود لوله های رحمی و رباط تخمدانی به قسمت عقب و پایین محل ورود لوله های رحمی متصل می شود.
آناتومی پرینه
حفره لگن به وسیله دیافراگم لگنی به حفره اصلی لگن در بالا و پرینه در پایین تقسیم می شود. پرینه ناحیه لوزی شکل می باشد که محل آن در جلو به سمت سپوویز و در عقب به نوک کوکتیب و در خارج بریسکال می باشد. پرینه توسط خط عرضی که برجستگی های ایستگیال را به هم وصل می کنند به دو ناحیه مثلثی شکل قابل تقسیم می باشد. مثلث مقعدی در عقب و مثلث ادرار تناسلی در جلو از خط فرضی قرار دارد.
پرولاپس واژینال یا افتادگی رحم چیست؟
پرولاپس واژینال یا افتادگی رحم به معنای بیرون زدگی احشا لگنی به درون دیواره واژن است. این وضعیت معمولا در اثر ضعف عضلات یا رباطهای لگنی می تواند به دنبال نقایض مادرزادی، بارداری، چاقی، یائسگی، هیستروکتومی و سایر اعمال جراحی لگنی اتفاق بیفتد.
معمولا حدود 40-30 درصد از زنان یکی از اقسام پرولاپس واژینال را تجربه می کنند.
انواع پرولاپس واژینال یا افتادگی رحم
- پرولاپس رحم یا uterus
دلیل اصلی افتادگی رحم، حاملگی های متعدد است. پرولاپس رحم در اثر ضعیف شدن ساختارهای حمایتی رحم به ویژه لیگامان های کاردینال، یوتروسایکرال و عضلات بالابرنده مقعدی ایجاد می گردد. علاوه بر حاملگی های متعدد، فاکتورهایی نظیر چاقی، سرفه های مزمن و بلند کردن وزنه سنگین نیز در ایجاد این وضعیت دخیل هستند. در این نوع از پرولاپس رحم به داخل واژن بیرون زدگی پیدا می کند.
- اینتروسیل
در این نوع پرولاپس روده باریک به دیواره قدامی، خلفی یا راس واژن بیرون زدگی پیدا می کند.
- رکتوسل پرولاپس
در رکتوسل ، سرکتوم به دیواره خلفی واژن بیرون زدگی پیدا می کند.
- سیستوسل
در سیستوسل قسمت فوقانی مثانه به دیواره قدامی واژن بیرون زدگی پیدا میکند. ظهور توام سیستوسل و بی اختیاری ادراری در خانم های یائسه با سابقه زایمان های مکرر، امری شایع محسوب می شود.
درمان پرولاپس واژینال شامل دو روش جراحی و غیرجراحی می شود.
- روش غیر جراحی استفاده از پساری می باشد. پساری ها از جنس سیلکن بده که با قرارگیری در واژن از هرن ایجاد شده حمایت می کنند. معمولا چند نوع پساری برای بیمار درنظر گرفته می شود تا مناسب ترین آنها انتخاب شود. باید به بیمار نحوه قرار دادن آن را آموزش داد. معمولا برای قرار دادن پساری از کرم های استروژن استفاده می کنند. از عوارض استفاده از این وسیله می توان به ایجاد زخم های داخلی واژن اشاره کرد.
باید توجه داشت که پساری درمان قطعی پرولاپس واژینال محسوب نمی شود بلکه تنها درمان کنترلی محسوب می شود. درمان قطعی پرولاپس واژینال تنها روش جراحی می باشد.
2. کولپورافی درمان قطعی پرولاپس واژن
کولپرافی در لغت به معنای ترمیم واژن است که امروزه جهت اصلاح سیستوسل و رکتوسل انجام می شود. اگر کولپرافی جهت اصلاح سیستوسل انجام شود، به آن کولپرافی قدامی و اگر کولترافی جهت اصلاح رکتوسل انجام شود، به آن کولپرافی خلفی گفته می شود.